Met 26 zetels staat D66 sterker dan ooit in de Tweede Kamer. Toch is het opmerkelijk hoe beperkt de partijleider Rob Jetten erin slaagt het beeld van echte regie uit te stralen. Terwijl de verkiezingsuitslag ruimte biedt voor leiderschap, lijkt de politieke dynamiek hem die rol nauwelijks te gunnen.
In de meeste gevallen neemt de grootste partij meteen na de verkiezingen de leiding in de formatie. Dat zagen we twee jaar geleden ook bij Geert Wilders.
Rob Jetten zou als fractievoorzitter van de grootste partij de leiding moeten nemen in het proces. Maar daar lijkt tot dusver weinig sprake van. Jetten heeft wel een voorkeur voor een kabinet, maar dat wordt hem nagenoeg onmogelijk gemaakt.
VVD
Het volgende probleem is dat de formatie, ondanks net begonnen, totaal niet opschiet. D66 wil samen met GroenLinks/PvdA, CDA en de VVD, maar Dilan Yesilgöz weigert om met GroenLinks/PvdA in een kabinet te stappen.
D66 sluit de PVV uit, en heeft VVD dus nodig. Veel mensen wijzen erop dat niet Rob Jetten, maar dat VVD-leider Dilan Yesilgöz feitelijk de touwtjes in handen heeft. Als zij blijft vasthouden aan het blokken van GroenLinks/PvdA, kan het nog wel eens heel lang gaan duren voordat er een kabinet komt.
Weijers
Wat niet heeft geholpen voor D66, is de
uitgelekte appjes van infomateur Hans Wijers. Hij noemde Dilan in oude berichten een 'feeks'.
Daardoor is er vermoedelijk nul vertrouwen meer in een samenwerking met D66, al kan Rob Jetten hier zelf natuurlijk weinig aan doen. Wel opmerkelijk is dat Jetten aan een soort schadeberking deed, door op te merken dat het corrigeren van fouten onderdeel is van een nieuwe bestuursstijl.
Ook hier was echter weer duidelijk te zien wat we nu al een tijdje zien: D66 reageert vooral, waar het zou moeten dirigeren.
Rechts duwt
De veranderde machtsbalans in de Kamer geeft rechtse partijen als PVV, BBB en JA21 meer gewicht in het debat. Voor D66 betekent dat dat samenwerking over de politieke grenzen heen onvermijdelijk wordt, ook op dossiers waar de standpunten stevig botsen.
Daar komt bij dat er zonder een rechtse partner geen stabiel kabinet denkbaar is. Als anderen geen haast maken, krijgt de grootste partij automatisch een minder sturende rol , simpelweg omdat zij afhankelijk is van partijen die strategisch de tijd nemen.
Komende fase cruciaal
Jetten hamert steeds op vertrouwen, openheid en een nieuwe politieke omgangsvorm. Maar uiteindelijk zullen de inhoudelijke keuzes bepalen of D66 echt het voortouw kan nemen. Welke idealen blijven overeind? Waar valt te onderhandelen? En vooral: wie durft zich aan de grootste partij te verbinden?
De komende weken worden daarmee cruciaal. D66 won de verkiezingen, maar moet dat mandaat nu verzilveren. Lukt het Jetten om zijn behoedzame toon om te zetten in tastbare stappen? Of blijft D66 vooral volgen in een proces dat andere partijen vormgeven?
Een ding is duidelijk: grootste zijn is niet genoeg. De vraag is of D66 die positie ook weet om te zetten in overtuigende macht. En zo niet, zal Jetten buitenspel gezet worden en zal hij moeten volgen in plaats van leiden.